Daha Büyük, Daha Fazla, Daha Hızlı: Silikon Vadisi Filantropisi Neler Vadediyor?

Yazan: Hilal Tekmen

Dünyanın en büyük teknoloji şirketlerine ev sahipliği yapan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) bulunan Silikon Vadisi yalnızca teknolojik girişimlerle değil, burada bulunan iş insanlarının bağışları ve sosyal fayda amaçlı çalışmaları ile de ön plana çıkıyor. Mark Zuckerberg, Bill Gates ve Elon Musk gibi, teknoloji devi kuruluşların liderlerinin isimleri son yıllarda yaptıkları büyük bağış taahhütleriyle veya kurdukları filantropik girişimlerle anılıyor. Bu bağışçılık hareketi Silikon Vadisi filantropisi olarak da adlandırılıyor. Silikon Vadisi’nin filantropistleri, yaptıkları bağışlarla büyük çapta sosyal değişimin öncüsü olmakla birlikte filantropi alanını dönüştürme gücüne de sahipler. Filantropi alanındaki yaklaşımları ve yarattıkları değişimin sonuçlarıyla ilgili olarak ise farklı görüşler bulunuyor. Ayın yazısında, yalnızca ABD’de değil tüm dünyada dikkatleri çeken Silikon Vadisi’nin ve vadinin önde gelen teknoloji liderlerinin filantropiye olan yaklaşımını ve bu yaklaşıma yönelik yapılan eleştirileri ele aldık.

Dünyanın en büyük teknoloji şirketlerine ve liderlerine ev sahipliği yapan, ABD’nin Kaliforniya eyaletinde bulunan Silikon Vadisi, son yıllarda bu şirketlerin liderlerinin filantropik faaliyetleri ile gündeme geliyor. Tech philanthropy (teknoloji bağışçılığı) veya Silicon Valley philanthropy (Silikon Vadisi filantropisi) olarak karşımıza çıkan bu trend, çoğunlukla yüksek gelirli teknoloji liderleri tarafından yapılan bağışlara veya sosyal fayda ve sosyal değişim yaratmak amacıyla onların inisiyatifiyle kurulan vakıf ve diğer kuruluşlara işaret ediyor. Yalnızca 2008 ve 2013 yılları arasında Silikon Vadisi içerisinde yapılan bireysel bağışların tutarı 1,9 milyar dolardan 4,8 milyara yükselerek %150’lik bir artış sergiledi.[1] Geçtiğimiz yıllarda Facebook’un CEO’su Mark Zuckerberg, Google’ın Kurucu Ortağı Larry Page, Tesla’nın CEO’su Elon Musk başta olmak üzere pek çok teknoloji lideri, Bill ve Melinda Gates ve Warren Buffett tarafından kurulan Giving Pledge’i imzaladı. Giving Pledge’i imzalayan varlıklı bireyler, servetlerinin yarısından fazlasını yoksulluğun azaltılması, küresel sağlık ve eğitim gibi filantropik amaçlara bağışlamayı taahhüt ediyor. Büyük bağış taahhütlerinin yanı sıra Silikon Vadisi’nde son yıllarda görülen filantropik faaliyetler çoğunlukla filantropistlerin vakıf veya şirket vakıfları kurmaları yoluyla veya şartlı bağış (donor-advised funds) uygulamasına başvurmaları ile hayata geçiriliyor.

Silikon Vadisi’nin Önde Gelen Filantropik Kuruluşları

Silikon Vadisi’nin önde gelen liderleri ve başlattıkları sosyal fayda amaçlı inisiyatifler arasında; Elon Musk tarafından kurulan Musk Vakfı, Chan Zuckerberg Initiative adlı şirket, Bill & Melinda Gates Vakfı gibi farklı tüzel kişiliklerle kurulmuş kuruluşlar göze çarpıyor. Bu kuruluşlar çoğunlukla küresel boyutta faaliyet gösteriyor ve hibe tahsisi veya etki yatırımı gibi modeller yoluyla dezavantajlı bölgelerde yaşayan bireylerin sağlık hizmetlerine, eğitime, bilim ve teknolojiye erişimi gibi konulara yönelik çalışan grupları veya kuruluşları destekliyorlar. Bu girişimler arasından dikkat çekici bir örnek ise 2018 yılında kurulan Dropbox Vakfı. Benzerlerinden farklı olarak Dropbox Vakfı, insan hakları ve aktivizm alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarına çoğunlukla esnek hibeler vererek etki yaratmayı hedefliyor ve hibenin nasıl kullanılacağına dair karar mekanizmasına faydalanıcılarını da dahil ediyor.[2]

Silikon Vadisi filantropisine yönelik pek çok eleştiri de bulunuyor. Bu eleştirilerin başında, Silikon Vadisi bölgesindeki topluluklar tarafından kurulmuş yerel sivil toplum kuruluşları ile teknoloji liderlerinin kurduğu kuruluşlar arasındaki eşitsizlik yer alıyor. Yerel sivil toplum kuruluşları, teknoloji devi şirketlerin yalnızca birkaç sokak ötesinde olsa da bölgede yaşayan düşük gelirli bireylerin yaşadığı sorunlara çözüm sağlamak için yaptıkları çalışmalarda Silikon Vadisi filantropistlerinin desteğini almakta zorlanıyorlar. Buna ek olarak kurumsal kapasitelerini geliştirme noktasında eksiklik yaşadıklarını belirtiyorlar.

Silikon Vadisi’nin son yıllarda ön planda olan genç ve varlıklı filantropistleri, kendilerinden önceki bağışçılara kıyasla farklı bir yaklaşım sergiliyorlar. Bu kişilerin bağışçılık yaklaşımlarında “daha büyük, daha fazla, daha hızlı” mottosunu benimsedikleri konuşuluyor.[3] Kısa süreli çözümleri tercih etmediklerini söyleyen yeni nesil filantropistler, daha geniş çapta etki yaratan inovatif yöntemleri tercih ediyor ancak bunu yaparken sahadaki sorunları ve bireyleri yakından tanıyan yerel sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde çalışmadıkları için eleştiriliyorlar. Yerel sivil toplum kuruluşlarının yürüttükleri faaliyetlerin etkisinin ölçülemediğini öne sürdüklerinden, bu kuruluşlara şüpheci yaklaşıyorlar ve daha “etkili” sonuçlara ulaşma hedefiyle küresel sosyal etki yaratmaya yönelirken yerelin önemini göz ardı edebiliyorlar. Buna ek olarak bazı Silikon Vadisi filantropistlerinin, çeşitli vergi indirimi ve muafiyetlerinden yararlanmak için servetlerinin büyük bir kısmını bağışladıklarına dair eleştiriler de bulunuyor.[4]

“Daha büyük, daha fazla, daha hızlı” filantropinin bu alanı nasıl dönüştüreceği ve alanda faaliyet gösteren diğer filantropik aktörleri ve geleneksel bağışçılık yaklaşımlarını nasıl etkileyeceği önümüzdeki yıllar içerisinde daha görünür hale gelecek. Silikon Vadisi filantropistlerinin yaptığı bağışlara yerel sivil toplum kuruluşlarının erişimi ve buna bağlı olarak bu kuruluşların yerelde fark yaratabilmeleri bir soru işareti olarak kalmaya devam ediyor.

[1] Alexa Cortés Culwell ve Heather McLeod Grant. 2016. The Giving Code: Silicon Valley Nonprofits and Philanthropy. https://www.openimpact.io/giving-code/

[2] Jon Pattee ve David Callahan. 2018. What This New Foundation Says About Silicon Valley Giving. https://www.insidephilanthropy.com/home/2018/2/20/what-this-new-foundation-says-about-silicon-valley-giving

[3] Alexa Cortés Culwell ve Heather McLeod Grant. 2016. The Giving Code: Silicon Valley Nonprofits and Philanthropy. https://www.openimpact.io/giving-code/

[4] Alana Semuels. 2018. The ‘Black Hole’ That Sucks Up Silicon Valley’s Money. https://www.theatlantic.com/technology/archive/2018/05/silicon-valley-community-foundation-philanthropy/560216/